Marathi Ayush Darpan

सलाम मराठी परंपरेला आणि महाराष्ट्राच्या मराठी मातीला

सलाम मराठी परंपरेला आणि महाराष्ट्राच्या मराठी मातीला
सलाम मराठी परंपरेला आणि महाराष्ट्राच्या मराठी मातीला

Thursday, December 16, 2010

जीवन्ती

'जीवनीय' ?

जीवनीय-शब्देन-इह-आयुष्यत्वम्‌-अभिप्रेतम्‌ ।
तत्र च मधुररसगुणे " आयुष्यो जीवनीयः " (च.सू.२६) इति च करिष्यति तत्र मूर्च्छितस्य संज्ञाजनकत्वेन जीवनीयत्वं व्याख्येयम्‌ ।
(च.सं.सू.४/१ ः आयु.दि.व्याख्या.-चक्रपाणिदत्त)

पांचभौतिकत्व ?

पृथिवि-अपां-गुणैः युक्तं जीवनीयं इति स्थितिः । र.वै.सू.

रस ?
मधुर

वीर्य ?
शीत

विपाक ?
मधुर

गुण ?
गुरु शीत स्निग्ध पिच्छिल मृदु 

कर्म ?
वातशमन  गुरु शीत स्निग्ध पिच्छिल मृदु 
पित्तशमन  शीत वीर्य + गुरु शीत स्निग्ध पिच्छिल मृदु 
कफवर्धन  सर्वतः

धातु  सप्तधातुवर्धक ओजवर्धक

मल  मल मूत्र सृष्टकर

इतर संदर्भ ?

प्रवरं जीवनीयानां क्षीरं उक्तम्‌ । 
च.सू. २५

इतर द्रव्ये ?
क्षीर* (गो/नारी)
गोधूम
द्राक्षा
आमलकी
मधुयष्टी
 
 
 
जीवक
ऋषभक
मेदा
महामेदा
काकोली
क्षीरकाकोली
मुद्गपर्णी
माषपर्णी
जीवन्ती
मधुकम्‌
इति दशेमानि जीवनीयानि भवन्ति ॥ 
{ च.सू. ४/९-१ }

जीवनीयम्‌-आदौ-उच्यते सर्वेषां जीवनहितस्य-एव-इति-अर्थम्‌-अभिप्रेतत्वात्‌ ।
मुद्गमाषपर्ण्यन्तं सुगमम्‌ ।
जीवन्ती स्वनामख्याता सुवर्णवर्णभा ।
मधुकं यष्टीमधुकम्‌ ।
{ श्री चक्रपाणिदत्त विरचित आयुर्वेददीपिकाव्याख्या } 
 

जीवन्ती
कुल - अर्ककुल

FAMILY - Asclepiadaceae
लॅटिन नाम - Leptadenia reticulata

गण - जीवनीय ,
मधुरस्कंध (च.)
काकोल्यादी (सु.)

स्वरूप - शाखाप्रशाखायुक्त गुल्म स्वरुप वेल.
पर्ण - चिवट,वरुन गुळ्गुळीत, मागच्या बाजूला रोमश.
पुष्प - हिरवट पिवळे, मंजिरीस्वरूप
फल - शिंगाच्या आकाराचे, ५ ते १० सेंमी लांब,
कच्च्या शेंगाची भाजी सर्व भाज्यांमध्ये श्रेष्ठ समजतात.

प्रकार - (१) जीवन्ती L. reticulata
(२) स्वर्णजीवन्ती L. pyrotechnica

उत्पत्तिस्थान - पश्चिम व दक्षिण भारत

गुण - M-S-M लघु , स्निग्ध

दोषघ्नता - त्रिदोषहर VPK

स्थानिक प्रयोग -
निर्देश - पित्तज शोथ - दाहप्रशमनार्थे

आभ्यंतर प्रयोग -

१. अन्नVS :
स्निग्धा + वातानुलोमन + ग्राहिणी : वातज ग्रहणी

२. प्राणVS :
हृद्‌बल्य (बलकारी ) : हृद्दौर्बल्य

३. प्राणVS :
कफनिःसारक : कास

४. रसVS :
दाहप्रशमन : पित्तजज्वर

५. रक्तVS :
स्तंभन : रक्तपित्त

६. मांसVS :
बलकारी + रसायनी : क्षय /राजयक्ष्मा / शोष

७. मज्जाVS :
चक्षुष्या : दृष्टीमांद्य

८. शुक्रVS :
शुक्रस्तंभक : शुक्रमेह

९. स्तन्यVS :
स्तन्यजनन : स्तन्यक्षय

१०. मूत्रVS :
मूत्रल + दाहप्रशमन : मूत्रदाह/मूत्रकृच्छ/पूयमेह

मात्रा -

चूर्ण - २ ते ४ किंवा ८ ग्रॅम
अनुपान - गोदुग्ध / अजाक्षीर
क्वाथ - ४०-८० मिली

कल्प - जीवन्त्यादी घृत
जीवन्त्यादी तैल
जीवन्त्यादी यमक

संदर्भ -

जीवन्ती शीतला स्वादुः स्निग्धा दोषत्रयापहा ।
रसायनी बलकारी चक्षुष्या ग्राहिणी लघुः ॥
भा.प्र.

उपलब्धी -

वैद्यरत्नम्‌ - १०० ग्रॅम - १०० रु.





वैद्य प्रशांत प्रभाकर वाघमारे
श्री पुनर्वसु आयुर्वेदिक चिकित्सालय आणि पंचकर्म केंद्रयश श्री प्लाझा ; दुकान क्रमांक : ०६ ; सेक्टर - ८;
सानपाडा ; नवी मुंबई -४००७०५.
vdppwaghmare@gmail.com
vdppw.punarvasuacpc@yahoo.in
९८६७ ८८८ २६५
--
Vd. P.P.W.Shree Punarvasu AcPc & RcYashShree Plaza.
Shop  No. - 6 ; Sector - 8.
Near 7th Day Heigh-School.
Sanpada;Navi Mubai- 400705.
vdppwaghmare@gmail.com
vdppw.punarvasuacpc@yahoo.in
9867 888 265
 
JOIN US ON facebook :
श्री पुनर्वसु आयुर्वेदीक चिकित्सालय ; सानपाडा ; न. मुं.-७०५
 
VISIT OUR WEBSITE :

1 comment:

  1. जीवन्ती
    कुल - अर्ककुल

    FAMILY - Asclepiadaceae
    लॅटिन नाम - Leptadenia reticulata

    गण - जीवनीय ,
    मधुरस्कंध (च.)
    काकोल्यादी (सु.)

    स्वरूप - शाखाप्रशाखायुक्त गुल्म स्वरुप वेल.
    पर्ण - चिवट,वरुन गुळ्गुळीत, मागच्या बाजूला रोमश.
    पुष्प - हिरवट पिवळे, मंजिरीस्वरूप
    फल - शिंगाच्या आकाराचे, ५ ते १० सेंमी लांब,
    कच्च्या शेंगाची भाजी सर्व भाज्यांमध्ये श्रेष्ठ समजतात.

    प्रकार - (१) जीवन्ती L. reticulata
    (२) स्वर्णजीवन्ती L. pyrotechnica

    उत्पत्तिस्थान - पश्चिम व दक्षिण भारत

    गुण - M-S-M लघु , स्निग्ध

    दोषघ्नता - त्रिदोषहर VPK

    स्थानिक प्रयोग -
    निर्देश - पित्तज शोथ - दाहप्रशमनार्थे

    आभ्यंतर प्रयोग -

    १. अन्नVS :
    स्निग्धा + वातानुलोमन + ग्राहिणी : वातज ग्रहणी

    २. प्राणVS :
    हृद्‌बल्य (बलकारी ) : हृद्दौर्बल्य

    ३. प्राणVS :
    कफनिःसारक : कास

    ४. रसVS :
    दाहप्रशमन : पित्तजज्वर

    ५. रक्तVS :
    स्तंभन : रक्तपित्त

    ६. मांसVS :
    बलकारी + रसायनी : क्षय /राजयक्ष्मा / शोष

    ७. मज्जाVS :
    चक्षुष्या : दृष्टीमांद्य

    ८. शुक्रVS :
    शुक्रस्तंभक : शुक्रमेह

    ९. स्तन्यVS :
    स्तन्यजनन : स्तन्यक्षय

    १०. मूत्रVS :
    मूत्रल + दाहप्रशमन : मूत्रदाह/मूत्रकृच्छ/पूयमेह

    मात्रा -

    चूर्ण - २ ते ४ किंवा ८ ग्रॅम
    अनुपान - गोदुग्ध / अजाक्षीर
    क्वाथ - ४०-८० मिली

    कल्प - जीवन्त्यादी घृत
    जीवन्त्यादी तैल
    जीवन्त्यादी यमक

    संदर्भ -

    जीवन्ती शीतला स्वादुः स्निग्धा दोषत्रयापहा ।
    रसायनी बलकारी चक्षुष्या ग्राहिणी लघुः ॥
    भा.प्र.

    उपलब्धी -

    वैद्यरत्नम्‌ - १०० ग्रॅम - १०० रु.

    ReplyDelete

Visit Our Page