Marathi Ayush Darpan

सलाम मराठी परंपरेला आणि महाराष्ट्राच्या मराठी मातीला

सलाम मराठी परंपरेला आणि महाराष्ट्राच्या मराठी मातीला
सलाम मराठी परंपरेला आणि महाराष्ट्राच्या मराठी मातीला

Wednesday, July 13, 2016

रे सुलतान

आयुर्वेद कोश ~ रे सुलतान !!

सलमान खान चा सिनेमा येऊन गेला की 'हंगामी ' पैलवानांची संख्या वाढायला लागते . गल्लो गल्ली आणि जिम मध्ये असे 'सुलतान ' हुप्पा हुय्या करायला सुरुवात करतात . विशेष करून नुकतीच मिसरूड फुटायला लागलेली पोरं आणि झिरो फिगर ची क्रेझ असलेल्या तरुणी यांना तर ' जिम ' म्हणजे 'मस्ट ' असते . जिम ला जाण्यास किंवा स्वस्थ राहण्यास आमचा विरोध नाही . परंतु झटपट 'सुलतान ' होण्याच्या नादात जे काही वाईट परिणाम शरीरावर होतात त्यावर प्रकाश टाकण्या साठी लेखन प्रपंच . . .

स्वास्थ्य किंवा फिट राहणे याचे अंतिम ध्येय हे 'मसल पम्प ' करणे हे नसते . किंवा मस्क्युलर असे सुलतान हे स्वस्थ असतातच असे नाही . त्यामुळे फिटनेस म्हणजे मसल पम्प हे समीकरण डोक्यातून प्रथम काढून टाकायला हवे . ते पम्प करायचेच असतील तर प्रथम -

1. शरीर म्हणजे काय ? हे समजायला हवे .
2. स्नायूंची रचना आणि भार वाहन क्षमता जाणून घेतली पाहिजे .
3. व्यायाम करायची 'शास्त्रीय ' पद्धत समजून आणि शिकून घ्यायला हवी .
4. वजन उचलत असताना आणि ठेवत असताना 'श्वासोच्छ्वास ' कसा असावा ? याबाबत 'अचूक ' मार्गदर्शन घ्यायला हवे .
5. आहार काय असावा आणि काय नसावा याबाबत 'तज्ज्ञांकडून ' सल्ला आणि मार्गदर्शन घ्यायला हवे.
6. प्रारंभी आपली 'ताकद ' किती आहे हे आपल्याला समजायला हवे .
7. ती ताकद 'अभ्यासाने + सरावाने ' वाढते हे मान्य करायला हवे . इत्यादी !

या प्रारंभिक गोष्टी व्यायाम सुरू करायच्या आधी लक्षात घ्यायला हव्यात . त्यांचा अभ्यास करायला हवा .शारीरिक क्षमतांना आणि मर्यादांना त्यांच्या अंतिम क्षणापर्यंत 'ताणणे ' हे योग्य नाही . आयुर्वेदिक भाग सांगायच्या आधी 'मॉडर्न ' लोक काय म्हणतात ते सांगतो -

जिम मध्ये अतिशय केलेला व्यायाम ' ओव्हर ट्रेनिंग सिंड्रोम ' यास जन्म देतो . Journal of Athletic Training यात प्रसिद्ध झालेल्या संशोधनानुसार या सिंड्रोम मध्ये काय होते पहा -

> अतिशय दमल्याची , शक्तिपात झाल्याची भावना
>स्नायू आणि सांध्यात वेदना
>डोके दुखी
>निद्रा नाश
>रोग प्रतिकारक क्षमता कमी होणे .
>भूक मंदावणे
>वजन कमी होणे
>प्रचंड तहान लागणे - विशेष करून रात्री .
>हृदयावर ताण येणे . इत्यादी !

हा सिंड्रोम विशेष करून 'एथलेट्स ' मध्ये पाहायला मिळतो . परंतु आपले 'सुलतान ' हे एथलेट्स पेक्षा कमी नसतात . सकाळ संध्याकाळ 'हेवी वर्क आऊट ' करणाऱ्या सुलतान मध्ये ही लक्षणे सहज आणि लवकर पाहायला मिळतात .

आयुर्वेदानुसार व्यायाम हा 'अर्धशक्ती ' करावा . यात व्यायाम करणाऱ्याचे हित आहे . व्यायाम करत असताना घशाला कोरड पडली की अर्धशक्ती व्यायाम झाला असे समजावे . त्यात ज्यांना सुलतान व्हायचेच आहे त्यांनी वसंत , हेमंत आणि शिशिर ऋतू मध्ये थोडा अधिक व्यायाम केला तर चालतो पण बाकी ऋतूत अर्ध शक्ती व्यायाम करणे उत्तम . जर हुप्पा हुय्या करत व्यायाम केला तर खोकला , ज्वर , ओकारी , दम लागणे , श्वास इत्यादी रोग आहेतच . . या सोबत 'व्यायाम शोष  ' नावाचा एक रोग होऊ शकतो !

क्षय किंवा शोष म्हणजे सामान्य भाषेत सुकणे . . बल हानी होणे !! आपल्या ताकदी पेक्षा अधिक व्यायाम , वजन उचलणे , कुस्ती करणे इत्यादी क्रिया केल्याने शरीरातील रसादि धातूंचा क्षय होऊन शरीर कृश होणे , कापणे (थरथरणे ) , बल , कांती (शरीराचे तेज ) , तोंडाची चव , अग्नी (पचन शक्ती ) कमी होते . यातून एक शब्दात सांगायचे तर 'चरख्यातून पिळून काढलेल्या उसासारख्या मनुष्य बलहीन , तेज नसलेला , वाळलेला दिसायला लागतो ' अशा व्यायामाचा काही उपयोग है क्या 'रे सुलतान ? '

व्यायाम करत असताना शास्त्रीय दृष्टिकोनातून व्यायाम , त्याला पूरक असा आहार , दोहोंना बल देणारी निद्रा (झोप ) ही अत्यावश्यक असते . मला बारीक व्हायचंय म्हणून मी डाएट पण करणार आणि जिम मध्ये 100 किलो चे 'स्कॉट्स ' पण मारणार हे 'धाडस ' अत्यंत चुकीचे आहे . एकदम 'हार्ड कोअर ' व्यायाम सुरू आणि आहार 'टोटली बंद ' यातून तुझ्या शरीराचे नुकसान होतं 'रे सुलतान ' !!

व्यायाम करणे , जिम ला जाणे यास कोणताही विरोध नाही . . पण त्याच्या 'अतिरेकाने ' नसत्या वयात नसती दुखणी निस्तरावी लागतात याचे वाईट वाटते . अनेकदा पंचविशीत केलेली 'सुलतान ' गिरी चाळीशीत डोके वर काढते त्यावेळी डोक्याला हात मारून घेणे यापलीकडे हातात काहीच रहात नाही . त्यामुळे शेवटी इतकंच लक्षात ठेव 'रे सुलतान ' . .

> व्यायाम ही हुय्या हुप्पा करायची गोष्ट नाही . ते शास्त्र आहे .
>व्यायामातले शास्त्र कळले तर 'स्वास्थ्य ' नाही कळले तर 'दवाखाना '
>व्यायाम -आहार - झोप यांचा समतोल 'अत्यावश्यक ' .
>आहार /सप्लिमेंट /मांसाहार सुरू करत असताना आधी आपल्या पचन शक्ती चा विचार .
>कमी वेळेत अधिकाधिक मसल्स पम्प करण्याचा अट्टाहास चूक .
>शारीरिक क्षमता ओढून ताणून व्यायाम करणे म्हणजे साहस .
>मुख्य व्यायामाच्या आधी 'वॉर्म अप ' आणि नंतर 'मसल्स रिलॅक्स ' करणे . तेलाने मसाज करणे आवश्यक . . .
> एसी मध्ये व्यायाम करणाऱ्यांना 'मनाचा मुजरा ' इत्यादी !!

स्टिरॉईस आणि सप्लिमेंट यावर स्वतंत्र लिहीनच . . पण 'खून मे तेरी मिट्टी . . मिट्टी मै तेरा खून . . ' असलेल्या 'जुनुनी सुलतान ' च्या स्वास्थ्याची काळजी वाटली म्हणून वास्तवाची थोडीफार कल्पना देणारा लेख लिहिला . . . सिर्फ तेरे लिये . . रे सुलतान !!

वैद्य . अंकुर रविकांत देशपांडे
9175338585

आयुर्वेद कोश (https://www.facebook.com/aarogyakosh/ )

(लेख कृपया लेखकाच्या नावासह व नाव न बदलता शेअर करावा . या लहानश्या कृतीने तात्त्विक आनंद व नैतिक समाधान मिळते)

No comments:

Post a Comment

Visit Our Page